Pierwsze wyobrażenia aniołów istniały w starożytnym Egipcie i Babilonii. W religiach tych cywilizacji były całe zastępy duchów i istot, będących pośrednikami między bogami a człowiekiem. Często przedstawiano je jako uskrzydlone zwierzęta z ludzkimi twarzami. Starożytnym aniołom przypisywano pewien rodzaj cielesności, co znajduje potwierdzenie w apokryficznej Księdze Henocha. Anioły tam występujące płodziły dzieci, odczuwały głód i pragnienie. W czasach nowożytnych do tej koncepcji aniołów powrócił Emanuel Swedenborg.
Aniołowie często występują w Starym Testamencie (np. Rdz 3, 24; księgi prorockie). Biblia nie mówi jednak wiele o naturze i rodzajach tych bytów. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w pismach kabalistycznych oraz w apokryfach. Chrześcijaństwo przejęło wiarę w anioły z judaizmu. W pierwszych wiekach wśród Ojców Kościoła istniały pewne spory co do natury tych bytów. Np. Grzegorz z Nazjanzu, Jan z Damaszku czy Bazyli Wielki wyobrażali anioły jako istoty
. Jeszcze na Soborze Nicejskim II w 787 przypisywano im subtelne ciała. Ostatecznie kwestię tę rozstrzygnął św. Augustyn:
„Anioł oznacza funkcję, nie naturę. Pytasz jak się nazywa ta natura? – Duch. Pytasz o funkcję? – Anioł. Przez to czym jest, jest duchem, a przez to co wypełnia, jest aniołem. ”
Czy anioły istnieją naprawdę?
Wiara w osobistego Anioła Stróża jest rozpowszechniona w wielu religiach świata. Zgodnie z przekazami żydow skimi, Bóg przydziela każdemu człowiekowi anioła, który towarzyszy mu na wszystkich jego drogach - po cząwszy od narodzin, aż po śmierć i poza nią do raju. Słowo „anioł" pojawia się w naszym języku bardzo często. Mówi się o anielskich włosach, anielskim śpiewie, dotyku anioła. Kogoś, kto przychodzi nam nagle z pomocą, nazywa się aniołem.
O aniołach mówi się też w sensie psychologicznym i terapeu tycznym. Sllen Stubbe w swojej książce zatytułowanej Rzeczywi stość aniołów w literaturze, sztuce i religii pisze - powołując się na Donalda W. Winnicotta, analityka dziecięcego - o tak zwanym trzecim wymiarze. Stanowi on międzyobszar przeżyć, na który składa się zarówno rzeczywistość wewnętrzna (świat własnych fantazji), jak i rzeczywistość zewnętrzna (kształtowana głównie przez rodziców i sprawy, którymi dziecko się interesuje). Międzyobszar jest sferą, w której bytują anioły. Ich wyobrażenie może po zwolić dorosłemu człowiekowi utrzymywać w jedności swoją jaźń, której rozpadem zagrożony jest każdy. Sllen Stubbe uwa ża, że anioły pojawiają się w sytuacjach, w których zagraża nam właśnie taki wewnętrzny rozpad. Psychologiczna funkcja aniołów polega zatem na pomocy przy two rżeniu własnego ja oraz na utrzymaniu istnieją cej jaźni. Pomocna w odpowiednim ujęciu kwestii aniołów może okazać się również psychologia CG. Junga. Twierdzi on, że wyobrażenia aniołów często po jawiają się u dzieci, pozwalając doświadczyć im poczucia bezpieczeństwa. Jung nie wypowiada się na temat istnienia bądź nieist nienia aniołów w znaczeniu do słownym, pi sze wyłącz nie o ich
znaczeniu jako zjawisku psychologicznym. Powiada on, że „jeśli aniołowie czymś są, to są oni upersonifikowanymi nośnikami do chodzących do głosu treści nieświadomych"1. Tak pojmowane anioły przekazują nam wieści o tym, że jesteśmy chronieni przez nadnaturalną moc.
Istoty niebiańskie, nadprzyrodzone są obecne w wielu religiach i mitologiach, pełniąc taką samą funkcję jak anioły: są przewodni kami, pocieszycielami, istotami pośredniczącymi między sacrum a profanum, między niebem a ziemią, Bogiem a człowiekiem; znaj dziemy wśród nich anioły opiekuńcze, anioły życia i śmier ci. Badając początki religii świata, natkniemy się na duchy naturalne, neutralne, złe moce, duchy powietrza, ognia, wody, duchy opiekuńcze. Pierwznamiona postaci anioła możemy spotkać w religii asyryjsko-babilońskiej, gdzie każda istota boska ma swoich heroldów: uskrzy dlone stworzenia, które zstępowały z nieba na ziemię i pełniły ro lę posłańców. Także u Babilonczykow żywa była idea bóstw opiekuńczych przypisanych każdemu człowiekowi. Były to isto ty, które opiekowały się człowiekiem, ale opuszczały go, gdy źle postępował; wracały jednak do niego, kiedy wyraził skruchę.
U Persów2 świat duchowy podzielony został na dwie części skupione wokół dwóch władców, odzwierciedlając podział na do bro i zło. Władca dobra otoczony był istotami boskimi zwanymi frawaszi, które pod wieloma względami przypominały anioły. Każdemu człowiekowi towarzyszy taka istota pomagając walczyć z „demonami".
Także w tradycji Dalekiego Wschodu spotykamy istoty aniel skie i demoniczne, które tworzą szerokie i złożone kosmogonie. Świadczy również o tym bogata ikonografia dekoracji pokrywają cych hinduskie świątynie, gdzie obok bogów i bogiń przedstawia no niepospolite tłumy drugorzędnych postaci - aniołów i demo nów, geniuszy i nimf, bóstw powietrznych i potworów ziemskich. Hindusi uznają istnienie skrzydlatych istot, które z czcią krążą wokół bogów. Mieszkają one w tym samym miejscu, co bogowie, ale na innym poziomie świadomości. W hinduizmie pojawiają się jeszcze absare, piękne gejsze, które sprawiają bogom przyjemność muzyką, tańcem i uwielbieniem. Czasami bywają wysyłane przez bogów, by uwodziły i zajmowały uwagę tych, którzy zakłócają spokój wszechświata3.
Buddyzm i braminizm głoszą wiarę w liczne stworzenia po średnie przyjacielsko lub wrogo nastawione do człowieka4. Wszystkim tym istotom przypisywane jest powodowanie zarów no pozytywnych, jak i negatywnych wydarzeń życiowych. Przy szli święci Buddowie są także podobni do aniołów, gdyż tak samo jak nieśmiertelni, zdecydowali się powrócić, by służyć nam za przewodników i prowadzić ku oświeceniu. Jednak w ciele każde go z nich przebywa energia boga, zwana dakini albo anioł. Z dru giej strony, w buddyzmie bodhisattwowie to wyższe istoty, które osiągnąwszy zbawienie (to znaczy otrzymawszy szansę wydosta nia się z koła reinkarnacji), powodowane wielką miłością i współ czuciem, wybrały powrót na Ziemię, by nauczać i prowadzić nas, śmiertelnych.
Bodhisattwowie uprawiają miłość ze światem duchowym i używają jego rozkoszy, ale są także boskimi posłańcami. Nie tyl ko czynią to, co anioły - przynoszą ludziom uzdrowienie, rady, nagrody i kary - lecz także w momencie śmierci prowadzą dusze umierających na ich właściwe miejsca5.
Anielski opiekun ma szczególne miejsce w bliskowschodniej i zachodniej tradycji.
Filozofowie starożytnej Grecji również wspominają o anio łach. Platon pisał o licznych istotach pośrednich żyjących pomię dzy niebem a ziemią. Jest wśród nich Eros, półbóg ze starożyt nych mitów, często występujący w poematach historycznych. Jego zadaniem było tłumaczenie i przekazywanie bogom wiado mości od ludzi oraz ludziom od bogów. Chociaż termin „anioł" jeszcze się nie pojawia, znaczenie tych stworzeń, znajdujących się pośrodku drogi między pierwiastkiem boskim a ludzkim, jest już dokładnie określone.
Skrzydlate istoty będące pośrednikami pomiędzy niebem a ziemią o podobnych zadaniach spotykamy również u mistyków Sufi, w wizjach szamanów, i legendach Indian amerykańskich. Wiele cennych informacji na ten temat dostarczają nam przede wszystkim religia judaistyczna, islam oraz Stary i Nowy Testa ment.
Wyobrażenie aniołów wywodzi się z islamskiej i judeochrześcijańskiej nauki, na którą wcześniej wpłynęły wierzenia perskie, babilońskie, greckie i inne. Przez ponad trzy tysiące lat anioły uosabiały niezmienne idee, wyobrażenie, archetyp i obraz w zbio rowej świadomości. Były znaczącymi postaciami w świeckich
podaniach ludowych i religijnych. Widywali je mistycy, święci rozmawiali z nimi, a jeszcze inni próbowali unaukowić wiedzę dotyczącą tych istot. Anioły wyobrażano sobie jako piękne, deli katne postacie ludzkie ze skrzydłami, otoczone jasnością. Przed stawia się je najczęściej jako pięknych mężczyzn z wielkimi bia łymi skrzydłami, czasem jako uskrzydlone dzieci. Wizje aniołów stanowiły inspirację wielkich artystów - od Leonarda da Vinci i Michała Anioła po Rubensa, Rembrandta i Chagalla. Pisali o nich poeci: Dante, Milton, Poe, Blake, Dickinson, a o ich natu rze wypowiadali się filozofowie od Sokratesa po Nietzschego.
Anioł - z greckiego anggelos, to okre ślenie funkcji zwiastuna - nie mówiące nic o samej naturze anioła. Biblia zakłada istnienie aniołów Boga, stanowiących część struktnrv wszechświata. Poprzez anioł nasz wzrok sięga poza rze czy widzialne; za ich po średnictwem objawia się chwalą, obecność i transcendencja Boga. Słownik teologii biblij nej tak definiuje to pojęcie: „rzeczow nik »aniol« nie jest określeniem natu ry, lecz funkcji; hebrajskie słowo mal'ak, greckie anggelos, oznacza ją tyle, co wysłan nik. Aniołowie są duchami przezna czonymi do usług, posianymi na po moc starającym się posiąść zbawie nie. Wymykając się spod naszego zwy kłego poznania, sta nowią oni wskutek tego świat tajemniczy. Obecność aniołów od najdujemy w religii, w filozofii, sztuce, litera turze, ezoteryce".
Jakie zatem zadania mają anioły? Dlaczego tak ważna jest ich obecność na świecie? Najbardziej rozpowszechniony w ludzkiej świadomości jest wizeru nek Anioła Stróża. Anioły są również przewodnikami duchowymi, nauczycielami, dawcami sił i pocieszycielami. Spełniają boskie mi sje i zadania, sygnalizując człowiekowi wolę Boga za pomocą zna ków, które w odniesieniu do konkretnego człowieka są zawsze możliwe do odczytania, dostosowane do jego władz poznawczych i stanu duchowego. Tylko w psychice człowiek może odczuć zna ki, chociaż ich odczytanie należy do umysłu; zatwardziałość ser ca sprawia, że znaki anielskie są bagatelizowane lub w ogóle nie dostrzegane. W miarę postępu technicznego człowiek w coraz mniejszym stopniu pobudza umysł do refleksji. Znaki nadprzyro dzone nie zawsze osiągają cel, ale zawsze narzucają obserwatoro wi odpowiedzialność, stawiają go bowiem świadomego wobec sy tuacji niezwykłej, często niemożliwej do racjonalnego
wytłumaczenia. Symbol jest najdoskonalszym sposobem do obja wienia treści duchowej. Okazuje się on wyobrażeniem tajemnicy. Obecność aniołów uzdalnia nas do wyraźniejszego rozpoznania naszego życiowego powołania na ziemi.
Ale czy anioły istnieją naprawdę? Samuel Butler udziela ta kiej odpowiedzi: „Wszelki rozum jest przeciwko, wszelkie zaś od czucie przemawia za"6.
Istnieje stary perski, mit, który skłania do refleksji. Mówi on o moście, Czinwat, przy którym o świtaniu trzeciego dnia po ziemskiej śmierci następuje spotkanie duszy z jej niebiańskim ja
- z jej własnym aniołem. Może to być spotkanie ekstatyczne. Tego jednak, kto na ziemi źle traktował swą transcendentną cząstkę, czeka dramatyczna konfrontacja. Zamiast pięknej, Da-eny-Anioła ukazuje się mu potworna, zniekształcona zjawa - ob raz jego wewnętrznego upadku. Cokolwiek by się myślało o mi tach i wierzeniach, warto zawczasu zadbać o własnego anioła. Sprawdzić, kim się jest.
1 Zob. Anzelm Grun, Każdy ma swojego anioła, Kraków 2001, s. 2-18.
2 Persowie - wyznawcy staroirańskiej religii, obecnie żyją w Iranie i Indiach, nazywani są też gwebeami.
3 Mircea Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych, Warszawa 1997, s. 52-53.
4 Paola Giovetti, Aniołowie, Wydawnictwo Ravi 2001, s. 13-14.
5 Sophy Burnham, Księga Aniołów, Poznań 2003, s. 110.
6 Ks. Alfons lózef Skowronek,^4ra'ofoane są wśród nas, Warszawa 2001, s. 16-17.
Anna Bany
Centrum Innowacji Społecznej SIC!
