Uważam zarazem, że ogólna ocena czynów poszczególnych żołnierzy, jednostek lub całych formacji nie powinna być zależna od końcowych rozstrzygnięć całej batalii, innymi słowy zarezerwowania pojęcia „zbrodniarzy” dla przegranych, a „bohaterów” dla zwycięzców. Prawda zazwyczaj leży pośrodku, a cała frajda polega na tym, żeby do niej dotrzeć – po obu stronach konfliktu bez żadnego problemu można znaleźć zarówno bohaterów, jak i zbrodniarzy, w różnych rodzajach sił zbrojnych.
Owszem – uważam podobnie. To, że Niemcy przegrali wojnę (a Amerykanie i reszta wygrali) – nie stawia
automatycznie Niemców w roli „tych niesłychanie złych” a ich przeciwników – „tych wspaniałych”. Ale…
Nie da się jednak ukryć kto był kim w tamtym konflikcie. Nie da się też ukryć kto stosował najczęściej metody zwyczajnie sprzeczne ze wszystkimi normami postępowania. No i nie zapominajmy o najprostszej kwestii – którą można sprowadzić do dziecinnego – „to on zaczął!”
Brzmi to dziecinnie, ale przedstawia prosty fakt – druga wojna światowa to wynik agresji Niemiec. Tym samym śmierć każdej osoby w tej wojnie (oczywiście nie wynikająca z przyczyn naturalnych, oprócz „przyczyn naturalnych przyspieszonych przez lub będących wynikiem działań wojennych”) jest spowodowana agresją Rzeszy. Gdyby nie ona – nie zginęliby od bomb ani mieszkańcy Londynu, ani Drezna. W ten sposób – w pewnym sensie krew każdej ofiary alianckich nalotów itp jest na rękach Hitlera.
A gdzie w tym wszystkim mieszczą się marynarze U-Bootów? Wspomniałem już co nieco o tym – tak jak prawie wszyscy żołnierze (nie mogę powiedzieć „wszyscy” bo wielu z nich brało udział w ludobójstwach) po prostu przeważnie wykonywali swoje zadania. Jak ktoś jest marynarzem na okręcie – to w przypadku wojny musi walczyć. Przychodzi rozkaz – należy go wykonać. A przynajmniej tak mówi regulamin…
A jak wyglądało to w rzeczywistości? Zobaczymy za chwilę.
Tutaj aż się prosi o pełen dramatyzmu opis, jak to od 3 września 1939 morza zaroiły się od grasujących U-Bootów, torpedujących z zaskoczenia niewinne statki handlowe, plastycznych relacji z eksplozji, ognia, rozbitków, szalup ratunkowych itp. Na szczęście mój oponent nie ucieka się do takiej demagogii, co niewątpliwie zasługuje na uznanie.
Ale warto zastanowić się głębiej, jak w rzeczywistości wyglądało to wskakiwanie do głębokiej wody?
Bez obaw – ubarwionych przesadnym dramatyzmem opisów raczej nie będzie – ale nie znaczy to, że obejdzie się bez torpedowania i zatapiania. Wszak to właśnie wykonywali marynarze o których dyskutujemy – więc nie możemy pominąć tego elementu. Jak zaś wyglądało to wskakiwanie do głębokiej wody? O tym również za chwilę (gdy odniosę się do wybranych wypowiedzi
).
A odniosę się jeszcze do przepisów jakie miały „obowiązywać” okręty podwodne. Nie znam ich aż tak dokładnie jak Ty (choć „ogólnie” są mi znane), ale i nie będę ich weryfikować, bo wiem, że na pewno piszesz prawdę. Najbardziej interesuje mnie natomiast tok myślenia jaki postanowiłaś tutaj zastosować. Wygląda on mniej więcej tak:
Ustalono pewne przepisy mające obowiązywać marynarzy z okrętów podwodnych > załogom okrętów podwodnych byłoby niesłychanie trudno wypełniać te przepisy nie narażając się na zatopienie > załogi okrętów podwodnych zmuszone zostały do łamania tych przepisów > tak właściwie to nic złego.
Tak to póki co wygląda. To, o czym mówisz, to uzasadnienie łamania prawa z powodów czysto wojskowych. Bo jeśli faktycznie dane zachowanie naraża okręt i załogę – to w okresie wojny zdecydowanie lepiej będzie dla załogi jeśli będzie takich zachowań unikać. W ten sposób zaoszczędzi się potencjalnych strat w ludziach i w sprzęcie – a zatem zwiększy się własne szanse na zwycięstwo. A o to przecież w wojnie chodzi. Ale to nie oznacza, że
moralnie takie zachowanie jest uzasadnione, a w przypadku rozstrzygania czy marynarzy tych powinno się uważać bardziej za bohaterów czy za zbrodniarzy – to właśnie ich moralna postawa jest dla nas jednym z ważniejszych czynników. Bohaterstwo/haniebna postawa nie zależy bowiem od jakości i możliwości sprzętu, ale od tego co i jak z tym sprzętem dany człowiek zrobi w stosunku do innego człowieka.
A skoro już o tym mowa – czas na parę przykładów.
Napisałaś, że
zasady prowadzenia działań wojennych przez U-Booty były obłożone wyjątkowo uciążliwymi i niejednokrotnie niemożliwymi do spełnienia uwarunkowaniami prawnymi, mimo tego (nie licząc oczywiście okrętów wojennych, transportowców wojskowych oraz statków płynących w konwojach), było powszechnie stosowane, a ja właśnie przed oczami mam pewien ciekawy cytat:
”Działania pozostałych U-Bootów, znajdujących się na morzu w dniu 3 września nie miały tak dramatycznych i niezgodnych z prawem cech jak w przypadku U 30. Trzeba nawet stwierdzić, że w niektórych przypadkach postępowanie dowódców poszczególnych okrętów zasługiwało na uznanie, niestety bardzo szybko nastąpiła zmiana na gorsze.”Jak to zatem wyglądało?
W pierwszych dniach września 1939 roku okręt U-47 dowodzony przez jednego z późniejszych asów – Gunthera Priena – patrolował Zatokę Biskajską. Zatrzymał statek płynący pod grecką banderą, ale po sprawdzeniu dokumentów i przeszukaniu statku – pozwolił mu bezpiecznie popłynąć dalej. Niedługo później załoga dostrzegła zaciemniony i zygzakujący statek. U-Boot wynurzył się i oddał strzał przed dziób nakazując tym samym, aby statek się zatrzymał. Statkiem tym była
Bosnia, która po tym strzale momentalnie zwiększyła prędkość i zaczęła nadawać sygnał SOS i swoją pozycję. Dowódca U-Boota, wiedząc o nadawanych sygnałach, kazał oddać kolejne salwy – tym razem trzy pociski trafiły w uciekający statek. Widząc to załoga
Bosni zaczęła pospiesznie opuszczać pokład – w chaotyczny sposób spuszczono szalupę – w wyniku czego wywróciła się ona a marynarze wpadli do wody. Prien podpłynął swoim okrętem do rozbitków, podjął ich, a następnie pomógł odwrócić szalupę. W tym czasie zbliżył się norweski statek transportowy który podjął brytyjskich marynarzy. Gdy Norwegowie wraz z rozbitkami bezpiecznie odpływali – U-Boot wystrzelił torpedę w pustą
Bosnię i bez problemu ją zatopił.
W tym samym dniu kapitan Herbert Schultze dowodzący U-48 napotkał inny cywilny statek –
Royal Sceptre - i również kazał oddać strzał ostrzegawczy wzywający do zatrzymania. Także tutaj statek nie zatrzymał się – zamiast tego zwiększył prędkość i rozpoczął nadawanie sygnału SOS. Schultze postąpił tak samo jak Prien – rozkazał zatem ostrzelać statek z działa pokładowego. I, podobnie jak u Priena, ta taktyka i tutaj poskutkowała. Załoga zatrzymała statek i rozpoczęła ewakuację. Po pewnym czasie statek opuścili wszyscy poza radiotelegrafistą, który nieustannie wzywał pomocy. U-Boot podpłynął do statku (skąd marynarze zabrali odważnego radiotelegrafistę) a następnie zatopił strzałem z torpedy pustą już jednostkę. Kapitan U-Boota upewnił się też, że rozbitkowie w swoich szalupach mają zapasy słodkiej wody i jedzenia. Tuż po tym na horyzoncie pojawił się inny statek – brytyjski parowiec
Browning. Schultze zatrzymał go i rozkazał podjąć rozbitków z zatopionego
Royal Sceptre. Niestety załoga
Browninga wpadła w panikę, ewakuowała się do szalup i odmówiła wejścia z powrotem na pokład. Dopiero gdy niemiecki dowódca zagroził, że użyje broni, zdecydowali się wejść z powrotem na pokład i zabrać rozbitków. I tak ostatecznie się stało –
Browning wraz z rozbitkami z
Royal Sceptre bezpiecznie popłynął dalej.
Parę dni później ten sam kapitan zatopił w podobny sposób kolejny statek – tym razem płynący z Kanady
Firby. I tutaj Niemcy upewnili się, że rozbitkowie mają zapasy a także udzielili pomocy medycznej rannym marynarzom. Co ciekawe Schultze (bardziej w formie żartu) wysłał otwartym kanałem następującą wiadomość dla Anglików:
”Przesłać panu Churchillowi. Zatopiłem brytyjski parowiec Firby. Pozycja 59°40'N 13°50'W. Proszę uratować załogę. Podpisano – niemiecki okręt podwodny.”U-47 kapitana Priena też nie próżnował – zatopił między innymi
Rio Claro i
Gartavona – w przypadku tego pierwszego również upewnił się, że marynarze w szalupach mają odpowiednie zapasy i (jak zapisano w dzienniku pokładowym) Prien postanowił zatrzymać jakiś statek aby podjął on załogę, ale samolot, który pojawił się na niebie, zmusił kapitana do zanurzenia się i pozostawienia rozbitków w szalupach.
A zatem na początku wojny zdarzały się przypadki kiedy to kapitanowie okrętów podwodnych działali zgodnie z prawem jak i zgodnie z normami moralnymi.
Ale wszystko zmieniało się na gorsze. Wspomnę w tej chwili o trzech przykładach – które zilustrują nieco jak wyglądała ta zmiana i jak wojna na morzu powoli przybierała mniej romantyczną postać.
Zacznę od statku
Gustaf E. Reuter pływającego pod neutralną szwedzką banderą. Pomimo tego, że był to statek należący do neutralnego państwa – został zaatakowany przez U-48. W wyniku ataku statek został zatopiony a jedna osoba załogi straciła życie. Wydawałoby się, że jest to błahy argument w naszej dyskusji. Obrazuje jednak dość ważny fakt – okręty podwodne atakowały czasem także statki państw kompletnie neutralnych. Zresztą w przypadku Brazylii to właśnie masowe ataki na brazylijskie statki handlowe były jedną z głównych przyczyn wypowiedzenia przez ten kraj wojny Niemcom. Jest to nieco bardziej skomplikowany przykład (Brazylia od dłuższego czasu stawała po stronie aliantów, lecz nie dokonywała żadnych aktów bezpośredniej agresji wobec Niemiec) – i tak właściwie to rozumiem tutaj postępowanie dowództwa Kriegsmarine. Ba – sam najprawdopodobniej zdecydowałbym podobnie. Lecz o to właśnie chodzi – usprawiedliwione działania z punktu widzenia wojskowego nie zawsze są usprawiedliwione moralnie. Jeżeli wiemy, że wróg ma i bazę i magazyn broni w jednym z przedszkoli, jeżeli dokonuje on stamtąd ataków (przy pomocy moździerzy i rakiet) na nasze pozycje i jeżeli nie sposób zaatakować tego celu w sposób konwencjonalny (ataki wojsk lądowych/desant, zajęcie budynku, zabicie wrogów przy minimalnych stratach wśród osób postronnych) – to z punktu widzenia czysto wojskowego dobrą opcją byłby nalot. Jedna bomba i wróg traci bazę, magazyn i wielu żołnierzy, a i straty wśród „naszych chłopców” będą zapewne mniejsze. Problem w tym, że w wyniku nalotu, oprócz wielu „złych gości”, zginęłoby zapewne także wiele dzieci.
I co teraz? Wybór jest dość trudny – z jednej strony na szali mamy zwiększenie bezpieczeństwa własnych żołnierzy i likwidacja wroga i jego sprzętu – a to przecież jeden z najważniejszych celów wojny. Z drugiej strony mamy jednak wysoce niemoralne zachowanie które z pewnością nie przysporzy żadnemu dowódcy czy też żołnierzowi chwały.
Niemcy postawili na „wojnę totalną”. W której każdy czyn jest usprawiedliwiony w obliczu walki o przetrwanie. Jak już mówiłem – rozumiem to. Ale nie mogę uznać, że zachowanie takie jest moralnie godne pochwały.
Dlatego też uważam, że ataki na statki neutralne powinny być zaliczane na niekorzyść dowódców U-Bootów w świetle naszej debaty. W końcu – nie sądzę, aby nazistowska koncepcja wojny totalnej przemawiała do brazylijskich czy też szwedzkich marynarzy ginących gdzieś w tonącym wraku lub na pełnym morzu.
Drugim przykładem niech będzie przypadek statku
City of Benares. 13 września 1940 roku wypłynął on z Liverpoolu a jego przeznaczeniem była Kanada – dokąd wiózł 90 dzieci ewakuowanych z Wielkiej Brytanii.
Późnym wieczorem statek został zauważony przez U-48 dowodzonego przez Heinricha Bleichrodta. Okręt podwodny wystrzelił o godzinie 23:45 dwie torpedy, lecz obie chybiły. Minutę po północy U-Boot wystrzelił jeszcze jedną torpedę – która tym razem trafiła w cel. Pół godziny później statek poszedł na dno.
Jak się później okazało, śmierć w wyniku tego ataku poniosło 260 osób z 407 znajdujących się na pokładzie. Wśród tych 260 osób – 134 było pasażerami – a z tych 134 – aż 77 – ewakuowanymi dziećmi. A to oznacza, że z wysłanych w tę podróż dzieci jedynie 13 ocalało (ich opowieści będą przez wiele tygodni elektryzować brytyjskich czytelników).
Być może uznasz to, Vifonie (ależ to zabrzmiało
Ale trzeba iść z duchem czasu i aktualizować Twój nick w debacie), za „granie na emocjach”. W końcu – chodzi o śmierć dzieci. Może uznasz, że odpowiednią odpowiedzią będzie przywołanie tysięcy dzieci, które zginęły w alianckich nalotach – jakby miało to „złagodzić” ten czyn. Ale niech fakty mówią za siebie – U-Boot storpedował statek pasażerski w wyniku którego śmierć poniosło 77 dzieci. Owszem – marynarze z U-48 wyrażali później żal i przygnębienie jakie czuli, gdy dowiedzieli się kim były ofiary – ale nie zmienia to faktu, że ich bezpośrednie działanie spowodowało śmierć tych ofiar. To oczywiście odosobniony przypadek – spośród wielu zatopionych statków akurat tylko w tym przypadku okazało się, że wśród ofiar znalazło się tak wiele dzieci. Ale z punktu widzenia naszej debaty pokazuje nam, że i taką tragedię musimy zaliczyć w poczet „zasług” U-Bootów. I również – zgodzę się z tym, że przypadek tego jednego ataku nie oznacza, że na przykład na U-49 (czy też U-50, U-51 itd.) powinniśmy automatycznie patrzeć krzywo jak na „dzieciobójców”. Ale nie zmienia to faktu, że przypadek
City of Benares psuje nieco ogólny wizerunek wojnie morskiej jak i samym biorącym w niej aktywnie udział U-Bootom.
A ostatnim przykładem niech będzie na dziś statek
Arandora Star zatopiony bez żadnego ostrzeżenia przez U-47 Priena. Niestety nie wiedział on, że statek wiózł deportowanych z Wysp Brytyjskich Niemców i Włochów – których planowano przewieźć do Kanady. W wyniku tego ataku zginęło 865 osób – w tym 243 Niemców i aż 470 Włochów. Ponownie – dlaczego uważam ten przykład za coś, co przemawia za moim stanowiskiem – że nie należy traktować marynarzy z U-Bootów za bohaterów? Rozumiem to, że na wojnie należy atakować cele nieprzyjaciela. Niemniej jest to przykład ataku w którym zginęła ogromna rzesza ludzi – a atak ten był częścią (i efektem) agresji Niemiec na inne kraje. Innymi słowy – nie przynosi chluby U-Bootom, ponieważ będąc w tej wojnie agresorami topiła statki przyczyniając się (w tym przypadku) do wielu ofiar wśród niewinnej ludności. Tak się akurat ironicznie złożyło, że ofiarami w tym przypadku byli w większości Niemcy i ich sojusznicy. Jednak gdyby nie wojna Hitlera i nie U-Booty – ci ludzie nadal żyliby w pokoju.
I dlatego kłóci się to z moim postrzeganiem tychże marynarzy. Z jednej strony (jak już mówiłem) czuję do nich pewną sympatię. Z drugiej jednak – mam tę świadomość, że mimo wszystko zabijali wielu niewinnych – których los akurat rzucił w dane miejsce o danym czasie. Tak to już bywa na wojnie – trzeba wykonywać rozkazy. Trzeba uderzać na wyznaczone cele. Bombowiec atakuje bazy i wojska nieprzyjaciela, ale czasem trafi i w szkołę. Tak bywa na wojnie. Nie oznacza to, że całe lotnictwo jest złożone ze zbrodniarzy, których należy potępiać. Ale i gdzieś tam w środku człowiek ma pewne opory, aby czcić tych, których bezpośrednie działania zabijały tak wiele niewinnych osób – zwykłych cywilnych marynarzy floty handlowej, uchodźców czy też (nieumyślnie) transportowanych jeńców. I dzieje się tak w każdym przypadku – więc nie ma mowy tutaj o jakiejś antyniemieckiej stronniczości. Tak samo jak trudno mi uważać marynarzy z U-Bootów za bohaterów (a więc godnych naśladowania) – trudno nazwać nimi marynarzy z radzieckiego S-13 (który zatopił
Wilhelma Gustloffa) czy też Giennadija Osipowicza który zestrzelił koreańskiego Boeinga 747 w wyniku czego śmierć poniosło 269 niewinnych osób. Owszem – Osipowicz wykonywał rozkazy i nie wiedział, że obiektem który naruszył przestrzeń powietrzną ZSRR jest zwykły cywilny samolot pasażerski. Owszem – zapewne Rosjanie myśleli, że po prostu bronią ojczyzny przed wrogami. Ale nie zmienia to faktu, że bezpośrednik skutkiem odpalenia rakiety było 269 niewinnych ofiar. Czy pilota można zatem bez jakichkolwiek wątpliwości nazwać „bohaterem”? Znam argumenty jakie można by przedstawić w obronie obu stanowisk, lecz problem wciąż pozostaje.
A co do mojej „służby na okręcie podwodnym” – wiem, że odarłaby mnie bardzo szybko z tych wszystkich wspaniałych marzeń o morskich przygodach
Niemniej – morze po prostu ma w sobie to „coś”, i to chyba bezdyskusyjnie przyznasz, prawda?
Temat jest zamknięty
