8 replies to this topic

[Kuruša]

ZOROASTERYZM

Czyli napisanie tematu jako sposób na zbliżającą się sesję ; )

 

 

Zdziwiłem się, kiedy zauważyłem, że na forum nie ma praktycznie ani słowa o religii starożytnej Persji, która ma swój wielki wkład w rozwój teologii chrześcijańskiej. Chciałem to napisać już wcześniej, ale nie chciało mi się, a teraz jest sesja, więc czas napisać

 

Zoroasteryzm powstał najprawdopodobniej w VI w.p.n.e., chociaż niektórzy uważają, że w Aweście(świętej księdze Persów) znajdują się cytaty które świadczą, jakoby powstała około XIII wieku p.n.e. Zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku zoroasteryzm jest najstarszą na świecie religią monoteistyczną, wyprzedzając religię izraelską o kilkadziesiąt lat(co najmniej). Religia ta nosiła wiele nazw- zoroasteryzm, zaratusztrianizm, mazdaizm. Nazwa tytułowa pochodzi od założyciela- proroka- Zaratusztry(gr. Zoroaster), który był najprawdopodobniej zwyczajnym pasterzem. Wspomina się o nim jako o magu, co może wskazywać na medyjskie pochdzenie.

 

Prorok Zoroaster

 

Wspomniałem o tym, że była to pierwsza na świecie religia monoteistyczna. Może to wzbudzić kontrowersję, ale w momencie, kiedy Izraelici niewiele różnili się od pogan w Persji popularne były już świątynie ognia(wspomina o nich Dariusz I). Bogiem światłości był Ahura-Mazda (lub też Mazda-Ahura, Mazda, Ahura lub Ormuzd w okresie sassanidzkim). Jego świętym znakiem był ogień- w świątyniach Persów ogień palił się nieustannie, wierzono w jego oczyszczającą moc. Toczył walkę z demonem ciemności- religia miała więc charakter dualny- nazywanym Arymanem (staroperskie Angra Maniju). Warto jednak pamiętać, że Aryman nie był bóstwem, ortodoksyjny zoroasteryzm był więc religią monoteistyczną. Demon(perskie. diva) zbezcześcił ogień, dodając do niego dym. Mimo to, nie przeszkadzało to wyznawcom, ponieważ dym ucieka w powietrze, nie kalając samego ognia.

 

świątynia ognia w Iranie

 

Czczono również słońce(nad wejściem do ukazanej świątyni znajduje się charakterystyczny symbol Persów, tarcza słoneczna). Niestety(subiektywnie) religia ta przesiąkła wierzeniami ludowymi- w związku z czym w V w.p.n.e. do jednoosobowego panteonu wprowadzono Mitrę, ludowe bóstwo płodności i wojny. Religia stała się państwową w czasach Dariusza I(przełom VI i V w.p.n.e.), który jako pierwszy w swoich inskrypcjach powołuje się na Ahuramazdę. Za jego następcy, Kserksesa, ogłoszono tę religię jedyną słuszną w całym państwie. Przejdźmy teraz do tego co powinno Was najbardziej zainteresować, czyli korelacji z chrześcijaństwem.

 

Tarcza słoneczna w Persepolis

 

1. W chrześcijaństwie występuje trój-osobowe bóstwo. Bardzo podobnie jest w zoroastryzmie. Ahura Mazda posiada jednak siedem swoich cech osobowych(Amesza Spent):

 

Spenta Mainju - najważniejsza z nich - Duch Święty, będący "podstawową substancją" Ahury Mazdy

Wohu Manah - Dobra Myśl

Asza Wahiszta - Najlepsza Prawość
Armaiti - Święte Oddanie
Chszatra Wairja - Panowanie nad pożądaniem
Haurwatat - Zdrowie (Doskonałość)
Ameretat - Długie Życie (Nieśmiertelność)

 

Każdy dobry wyznawca powinien dążyć do spełnienia wszystkich siedmiu cech Ahura Mazdy w sobie samym. Jego przeciwieństwo, Angra Maniju, nie posiadał wprawdzie własnych cech, jak Ahura Mazda czy chrześcijański Bóg, lecz miał za to do pomocy mnóstwo, powiedziałbyś- diabełków, zwanych dewami. Do dewów zaliczały się również wszystkie bóstwa innych narodów, ponieważ były one podległe Ahura Maździe. Z drugiej strony, Ahura Mazda posiadał również "aniołki" czyli Spenta Jaza. Należał do nich początkowo również Mitra(wraz z innymi bóstwami mitraizmu), nie odbierały czci, ale miały pomagać czynić dobro. Prawda, że podobne?

 

2. Stworzenie świata

 

Świat według zoroasterytów został stworzony w 7 dni, po czym Ahura Mazda odpoczął, poprzez zatrzymanie czasu, a wszystkie jego dzieła były doskonałe(niemal wypisz, wymaluj: genesis). Dopiero po odpoczynku wznowił upływ czasu, stworzył ogień, nadał formę cielesną swojemu stworzeniu, po czym do jego dzieła wkradł się Aryman i je zbrukał(właściwe określenie dla grzechu w tej religii). Wtedy zaczęła się druga epoka, czyli ta, w której żyjemy.

 

Trzecia epoka rozpocznie się od przyjścia Ahura Mazdy na ziemię. Osądzi on wtedy wszystkich dobrych i złych, przywróci czystość świata i... nastanie Królestwo Boże. Ciekawe, prawda?

 

Inskrypcja Dariusz I, Behistun

 

3. Po śmierci

 

Co się dzieje z człowiekiem po śmierci? Trafia on do Mitry(bardziej chrześcijański św. Piotr, żeby sprecyzować), który sądzi jego uczynki. Jeżeli przeważają te dobre- idzie on do nieba. Jeżeli nie, trafia do czyśćca lub piekła. Na ten czas traci swoje ciało, które odzyska, kiedy ponownie przyjdzie na sąd ostateczny- razem z Ahura Mazdą. Po sądzie ostatecznym ludzie zbawieni będą żyli wiecznie, zaś osoby niegodne również będą żyły, ale w nieskończonych męczarniach w piekle Angra Maniju.

 

4. Mesjanizm

 

Tak, zoroasteryzm jest religią mesjańską. Wedle Awesty, Zaratusztra nie umarł śmiercią naturalną, lecz zanurzył się w jeziorze Kasaoja. W przededniu sądu ostatecznego do jeziora ma wejść dziewica, która zostanie zapłodniona i wyda Mesjasza, który odkupi grzechy ludzi i poprowadzi ich do walki ze złem. Wedle tekstu z VII wieku p.n.e. dziewica ma zostać zapłodniona przez Spenta Mainju(Ducha Św.), który będzie jednocześnie synem Ahura Mazdy i jego kolejnym wcieleniem.

 

Ciekawa historia. Dodam jeszcze, że wedle Biblii, trzej królowie przybyli ze wschodu- tam, gdzie panował właśnie zoroasteryzm. Ciekawe, prawda?

 

Opracowanie własne, wiedza własna wspomagana wikipedią.

Użytkownik Kuruša edytował ten post 07.06.2014 - 22:21

[Zaciekawiony]

Warto dodać jeszcze coś - wyznawcy zoroastryzmu uważają ogień za święty,podobnie jak ziemię. Ma to kilka konsekwencji, które dla europejczyka mogą wydawać się dziwne. U nas ogień też był brany za symbol oczyszczenia, dlatego w ogniu spalano grzeszników i bluźnierców. U nich wrzucenie grzesznika w ogień byłoby świętokradztwem, bowiem skalałby są nieczystością święty ogień.

Równocześnie uważano że tak jak umieranie jest sprawką złego Arymana, tak najsilniej przez niego zbrukaną rzeczą jest martwe ciało. Ziemia jest czysta i święta, dlatego ciał nie chowano w ziemi, tylko wystawiano ptakom na pożarcie. W Europie wystawianie ciał jest niepraktyczne, dlatego nie mogąc kremować zmarłych (czyli spalać ciał co zanieczyszczałoby święty ogień), brytyjscy Zoroastrianie są chowani albo w grobach uszczelnionych we wnętrzu betonem, by nie było kontaktu z ziemią, albo w kryptach.

[Mr. Saturday]

Co do samego monoteizmu zoroastryzmu to tak trochę nie do końca. Ahura-Mazda i Angra-Mainju mieli ojca Zurwana (czas nieskończony, wieczność). Zurwan czując się samotny złożył z siebie ofiarę, jednak z czasem zaczął wątpić w jej skuteczność, wtedy właśnie narodziło mu się dwóch synów Ahura-Mazda i Angra-Mainju (Ahura-Mazda był owocem ofiary, zaś Angra-Mainju zwątpienia). Z początku Zurwan chciał oddać świat w ręce pierworodnego syna (pierwszy na świat przyszedł Angra-Mainju) jednak ten okazał się zły, więc Zurwan podzielił władzę swoich synów na okresy trwające po 3 tysiące lat.

Co do sądu dusz to jednak Mitra jako sędzia nie jest "czysto" zoroastryjskim elementem. W pierwotnej wersji przez most dusz (Czinwat) przeprowadzała Armaiti (cierpliwość). Czinwat był mostem prowadzącym pomiędzy dwoma urwiskami (życiem doczesnym, a rajem) pod nim znajdowała się rzeka ognia, siarki etc. Most dla człowieka o dobrym sercu był szeroki i bezpieczny,a przewodniczka była piękną młodą kobietą, natomiast dla złego most był wąski jak "ostrze miecza", a przewodniczka była starą przerażającą wiedźmą, co doprowadzało do upadku złej duszy w otchłań.

P.S.
Co do ciekawostki według Biblii nie było żadnych królów (tylko mędrcy) i nie było ich trzech, to tylko kulturowa interpretacja (zresztą słowo mędrcy najprawdopodobniej zostało wstawione za magów, a mag to nic innego jak kapłan Zaratustry).

P.S. 2
Plusik za zwrócenie uwagi na brak oddzielnego tematu dla "czcicieli ognia" (o których informacje pojawiały się od czasu do czasu w różnych tematach) i chyba był temat o wieżach milczenia (sposób pochówku), ale nie jestem pewien czy na tym forum.

[Monolith]

Ta praktycznie nieznana (dla większości) religia jest przecież podwaliną lwiej części mistycznych idei judeo-chrześcijańskich oraz muzułmańskich. Jakie to typowe, że się o tym nie mówi...

 

PS. Z tego co słyszałem, tak gwoli ścisłości, to pierwszą religią monoteistyczną była przez krótki okres czasu religia egipska - któryś z faraonów próbował wprowadzić kult Ra jako jedynego bóstwa, ale było to przejściowe. Taka tylko ciekawostka, że podobne tendencje są obecne od dawna.

[Kuruša]

Mr. Saturday, dzięki za dopowiedzenia. Zapomniałem kompletnie o tym stworzycielu, niemniej nie odbierał on czci. Podobnie jak Mitra, który we wcześniejszej religii był bóstwem, został sprowadzony do roli Spenta Jaza i "klucznika"(w oficjalnym kulcie). Natomiast z trzema królami chodziło mi oczywiście o ten fragment:

 

Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: «Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać mu pokłon» [...] A ty, Betlejem, ziemio Judy, nie jesteś zgoła najlichsze spośród głównych miast Judy, albowiem z ciebie wyjdzie władca, który będzie pasterzem ludu mego, Izraela [...] Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę.

 

Trzeba przyznać, że zbieżność jest zastanawiająca. Ciekawe jest, że w żadnym opracowaniu nie zauważyłem póki co podniesienia kwestii zoroasteryjskich magów, głownie mówi się o książętach z Indii.

 

Monolith chodziło o Atona, ale w gruncie rzeczy najbardziej odległe daty powstania zaratusztrianizmu i reformy Echnatona są bardzo zbliżone(podobnie jak rzekome wyjście Izraelitów z Egiptu...)

 

Tak btw. Czytał ktoś Awestę lub chociaż kawałek?

[Zaciekawiony]

Spotkałem się z jeszcze inną ciekawą interpretacją - mianowicie mędrcy nie zobaczyli gwiazdy będąc na wschodnie, tylko na wschód od nich. To oznacza że przybyli z zachodu z europy i jest jedna teoria mówiąca że byli to celtyccy druidzi.

 

Zdaje się że Awesta była tłumaczona na Polski i to bardzo dawno. Gdzieś widziałem jakieś odniesienia chyba u Langego.

[Fedon]

"Tak btw. Czytał ktoś Awestę lub chociaż kawałek?"

Czytałem całość w rosyjskim i angielskim przekładzie. Oba są w sieci. To o którym wspomina Zaciekawiony, to fragmentaryczne tłumaczenie z francuskiego, XVIII wiecznego przekładu Antequil – Duperrona, od którego pochodzi zresztą całkowicie błędny tytuł „Awesta” (ale się przyjęło). Istnieje współczesne tłumaczenie na język polski, wydanie książkowe, można kupić w sieci na stronie wydawnictwa, łatwo znaleźć. Ja go nie widziałem i nie czytałem.
Przyjmuje się, że tekst pierwotny powstał w VI w. p.n.e., zniszczony dwa wieki później i następnie w części odtworzony z pamięci mędrców i kapłanów. Ten proces trwał do III wieku n.e. Końcowa, dziś nam znana redakcja powstała w IV wieku n.e.
Składa się z sześciu części/ksiąg. Podstawowe to Jasna, Visparat, Vendidat. Bywają różne pisownie. Określenie „Jasna” nie ma nic wspólnego z naszym przymiotnikiem „jasna” - jako przeciwieństwo „ciemna”.

Jej lektura jest nudna, męcząca i nużąca. Oprócz kilku drobnych fragmentów, brak jakiejkolwiek akcji i niekończące się powtórzenia (głównie modlitwy i przepisy rytualne).

Podstawowa zasada brzmi: Przyjmuję dobre myśli, dobre słowa i dobre czyny. (Awesta Jasna 11.17)
Zasada ta powtarza się w różnych konfiguracjach i wyrażeniach.

[Kuruša]

Czyli nie polecasz czytać? Ja właśnie podczas rytualnego siedzenia w bibliotece raz się rzuciłem na to jak miałem dość, ale spróbowałem przeczytać jedną stronę i było to ciężkie, tym bardziej że z mózgu już niewiele zostało. Chciałem to sobie do domu kupić, bo mnie trochę Persja mocno interesuje, no ale z Twojej wypowiedzi wnioskuję że cały tekst jest w stylu tego o przygotowywaniu kota.

Druidzi mieliby przynieść złoto, kadzidło i mirrę? Nie widzi mi się to. Bardziej wygląda to na rejon Arabii-Persji-Indii.

[Fedon]

Czy polecam? Jeśli ktoś głębiej interesuje się religioznawstwem, to powinien z tym się zapoznać; w końcu "świętych ksiąg" nie ma tak dużo i dobrze mieć szczegółowy obraz jak to wygląda. Ale osoba, która interesuje się tylko ogólnie tematem, na pewno będzie znudzona tą lekturą.

Złoto kadzidło i mirrę to przynieśli magowie (gr. magoi ; Ew.Jana.2.1) Nigdzie w tekście Nowego Testamentu nie ma żadnych króli, a "mędrcy" to dowolne tłumaczenie, niepotrzebne, gdyż słowo oryginalne jest jak najbardziej zrozumiałe w języku polskim. A to, że było ich trzech, jest zapisane w apokryfach, w NT nie ma tej informacji.