0
W tym samym czasie gdy w Polsce miłościwie panował Władysław Jagiełło, daleko na wschodzie, za Uralem budował swoje imperium Timur zwany także Tamerlanem.
(Obraz Stanisława Chlebowskiego z 1878 roku "Sułtan Bajazyt w niewoli u Timura", Timur - postać stojąca o lasce, źr. Lwowska Galeria Sztuki, Wikipedia)
Tamerlan – władca bezlitosny, ale skuteczny
Jeden z największych wodzów w historii świata. Bezwzględnie i okrutnie budował, wraz z 150-tysięczną armią, swoją potęgę. Jednocześnie był opiekunem artystów, a ze swojej stolicy - Samarkandy, uczynił jedno z najpiękniejszych miast Azji.
9 kwietnia 1336 urodził się Timur Chromy, w Europie zwany Tamerlanem. W ciągu 35 lat rządów mongolski władca przeprowadził ponad 20 zaborczych wypraw, podbił: Persję, Irak, Zakaukazie, Indie a także rozgromił Złotą Ordę.
Władca znikąd
– Timur to imię oznaczające żelazo i bardzo wśród Mongołów rozpowszechnione – wyjaśniał prof. Marian Małowist w aud. Elżbiety Kollat z 1985 roku. – Ponieważ został on okaleczony, ciężko raniony w rękę i nogę, jego wrogowie nazwali go Timurlenk - Timur Kulawy. Z tego powstało europejskie Tamerlan.
Kronikarze odnotowują, że Timur był synem zubożałego arystokraty i nie otrzymał należytego przyszłemu władcy wykształcenia. Co więcej, był analfabetą, jednak już jako wódz potężnej armii bardzo interesował się historią i chciał na miarę swoich możliwości, poszerzać wiedzę. Jako muzułmanin tolerował w swoim ogromnym państwie wyznawców innych wyznań.
Budowa imperium
Tamerlan zaczynał swoją karierę od dowodzenia bandą, z czasem jednak jego wpływy się rozszerzały, aż doszedł do zbudowania potęgi. Adobył Irak i Iran, rozgromił Złotą Ordę, złupił Indie i podjął się walki z Imperium Osmańskim. Wyraźnie naśladując Czyngis-Chana postanowił w wieku 75 lat podbić jeszcze Chiny.
– Chiny na krótko przed tym wyparły i wyrzuciły Mongołów – mówił o powodach, jakimi kierował się Tamerlan podczas podbicia Chin, prof. Marian Małowist. – Poza tym był to kraj bardzo bogaty i jego zgrabienie mogło dać niesamowite korzyści Timurowi.
Plany Tamerlana się nie ziściły. Podczas fazy przygotowawczej do ostatecznego ataku na Chiny władca zaniemógł. Początkowo nie wyjawiono jego śmierci, aby nie osłabiać swojej pozycji psychologicznej. Jednak wnuk Tamerlana, który przejął władzę nie wypełnił woli dziadka i zrezygnował z wyprawy na Chiny.
Imperium Timura, aut. Stuntelaar (15.11.2008), Wikipedia)
Istota wyższa?
– Wroga legenda podkreśla jego okrucieństwo i bestialstwo, które nie ulega wątpliwości – podkreślał prof. Marian Małowist.
Poddani Tamerlanowi żołnierze, często wcieleni siłą z armii podbitych terenów, uważali go wręcz za istotę wyższą. – On sam zresztą był przekonany, że jest narzędziem Boga do uporządkowania świata, a uporządkować świat można tylko brutalnie – zaznaczał prof. Małowist. – To poniekąd wyjaśnia jego dzikie okrucieństwo.
Gdy ktoś sprzeciwiał się Tamerlanowi potrafił on rozkazać ściąć tysiące swoich antagonistów, a następnie zbudować z ich głów wieże ku przestrodze innych poddanych. Wielki średniowieczny władca przy swoim ogromnym okrucieństwie interesował się sztuką. Często brał w niewolę zdolnych architektów i ludzi wyspecjalizowanych w innych rzemiosłach, którzy budowali wspaniałą stolicę jego imperium – Samarkandę.
Testament Timura
Ostatnie słowa Tamerlana przed śmiercią ponoć brzmiały następująco:
„Wiem, że moja dusza wkrótce opuści ciało i zostanę zabrany ku tronowi Boga, który daje życie i życie odbiera. Proszę, byście nie przelewali łez po mojej śmierci. Zamiast drzeć szaty i biegać wokół jak oszalali, módlcie się do Boga o łaskę dla mnie. Powiedzcie Allach akbar, Bóg jest wielki, i powtarzajcie Al-Fatihę ku pocieszeniu mej duszy. Mam nadzieję, że skoro Bóg uprawnił mnie, bym nadawał prawa Iranowi i Turanowi, aby w tych królestwach wielcy nie ciemiężyli ubogich, przebaczy mi moje grzechy, których liczba jest bezkresna (...). Ogłaszam Pira Mohammeda, syna Dzahangira, moim jedynym dziedzicem i pełnoprawnym następcą na tronie. Będzie on panował w Samarkandzie suwerennie i samodzielnie, tak aby mógł zarządzać sprawami imperium, wojska i wszystkich krajów i miast podległych jego władzy. Nakazuję wam wszystkim, abyście byli mu posłuszni i poświęcili życie, by mógł utrzymać swoją władzę, tak aby świat nie pogrążył się w chaosie i owoce mego wieloletniego trudu nie poszły na marne. Jeśli pozostaniecie zjednoczeni, nikt nie ośmieli się wam przeciwstawić, ani w najmniejszym stopniu podważyć mojej ostatniej woli.”
Po krótkiej chwili dodał jeszcze:
„Pamiętajcie, aby robić wszystko, co wam nakazałem, by utrzymać pokój i porządek publiczny. Zawsze bądźcie dobrze poinformowani o sprawach waszych poddanych. Bądźcie mężni i trzymajcie miecz w dłoni z odwagą, a tak jak ja będziecie się mogli cieszyć długim panowaniem i ogromnym imperium. Oczyściłem Iran i Turan z nieprzyjaciół oraz burzycieli pokoju i przyniosłem im sprawiedliwość i dobrobyt. Jeśli posłuszni będziecie mej ostatniej woli i uczynicie sprawiedliwość przewodnikiem wszystkich swych działań, to imperium na długo pozostanie w waszych rękach. Jednak zły los was czeka, jeśli wkradną się niezgoda i rozłam. Wrogowie rozpoczną wojny, które trudno będzie zakończyć, a państwo i wiara poniosą nieodwracalne straty.”
Rozpad i szybki koniec imperium zbudowanego przez Timura
Po śmierci Tamerlana, wbrew jego ostatniej woli, nowym władcą państwa został obwołany jego wnuk Mirza Halil Sułtan, który roztrwonił bogactwa, nagromadzone przez swego dziadka, co zajęło mu to tylko cztery lata, po których został zabity przez niezadowolonych emirów (choć są też inne wersje jego śmierci). Władzę w 1409 roku przejął na czterdzieści lat najmłodszy syn Tamerlana, Szahruch. Syn Timura, którego stolicą był Herat w Chorasanie (obszar dzisiejszego Afganistanu), odczuwał już powolny rozpad imperium swego ojca, ponieważ władał w rzeczywistości tylko centralną i południową częścią państwa. Syn Szahrucha, Uług-beg, sprawujący rządy w Mawarannahrze, postępował prawie jak niezależny władca, niewiele robiąc sobie z zarządzeń swego ojca. W Iranie i Iraku wystąpiły tendencje wyzwoleńcze spod jarzma Timurydów. Po śmierci Szahrucha w 1449 r. rozłam państwa jeszcze przyspieszył. Dlatego w latach 60. XV wieku państwo założone przez Tamerlana, a po jego śmierci rządzone przez potomków, przestało istnieć.
Przykład dotrzymania słowa przez Tamerlana
Obietnica złożona przy oblężeniu Siwasu:
„Straszny los spotkał osmańską załogę miejscowej twierdzy złożoną z około trzech tysięcy ormiańskich sipahi w służbie tureckiej. Przed kapitulacją Timur przyrzekł im, że nie przeleje ich krwi. Gdy się poddali, zakuto ich w kajdany, wrzucono do specjalnie wykopanych rowów i zasypano ziemią, dowódców zaś utopiono w studni. Nie było więc rozlewu krwi”
Pierwotne wierzenia ludów stepowych w sprawie mordowania ludności
Jedną z prawdopodobnych przyczyn okrucieństwa i ludobójstwa na podbitych terenach było przekonanie i wiara wśród koczowników, iż uśmiercony przeciwnik będzie w życiu pozagrobowym niewolnikiem swego oprawcy. Mimo islamizacji wojowników stepowych z Mawarannahru w czasie rządów Timura, w wielu przypadkach islam był traktowany przez nich powierzchownie. Nadal częste były stare wierzenia szamanistyczne w pozagrobowe niewolnictwo zabitych.
Samarkanda
Dzisiejsza Samarkanda to miasto w Uzbekistanie, w Azji Środkowej, liczące ok. 353 tys. mieszkańców (2008). Czwarte pod względem ludności miasto Uzbekistanu i stolica wilajetu samarkandzkiego. Ważny ośrodek przemysłowy i naukowy (6 szkół wyższych). W 2001 roku miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Ważniejsze zabytki
-- Mauzoleum Ruchabad z połowy XIV w. (najstarszy zachowany zabytek w mieście)
--meczet piątkowy, zwany meczetem Bibi Chanum, wybudowany w latach 1394–1404 na zlecenie lub (według innych wersji) dla upamiętnienia zmarłej żony Timura; ze względu na znaczne rozmiary (wysokość kopuły 44 m, szerokość łuku iwanu 19 m) zaczął popadać w ruinę wkrótce po wzniesieniu i zawalił się w czasie trzęsienia ziemi w 1897 r.; po runięciu głównego iwanu w 1969 r. rozpoczęły się prace renowacyjne, które trwają do dziś;
--mauzoleum Bibi Chanum z XIV w., będące jedyną pozostałą do dziś częścią medresy Bibi Chanum, wznoszącej się niegdyś naprzeciw meczetu o tej samej nazwie;
--mauzolea Timurydów i ich dostojników w kompleksie cmentarnym Szah-i Zinda (dosł. Żyjący Król) z XIV–XV w., powstałym wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna Mahometa; najsłynniejsze i najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad–i Mulk Aghi (1371–1383), grobowiec Chodży Ahmada (1361) oraz mauzoleum Alego Nasafiego (1386); do kompleksu prowadzi wspaniały portal z 1435 r.);
--mauzoleum Gur-i Mir (dosł. Grobowiec Emira) z lat 1403–05, w którym spoczywa Timur, jego dwaj synowie oraz dwaj wnukowie (w tym Uług Beg); pierwotnie kompleks budowli składał się z madrasy, chanaki oraz mauzoleum przeznaczonego dla Pir Muhammada – ulubionego wnuka Timura;
--ruiny obserwatorium astronomicznego Uług Bega z 1428/1429 r., zawierające ogromny sekstant;
--zespół architektoniczny Registan (dosł. Przysypany Piaskiem)
obejmujący ogromy plac miejski otoczony z trzech stron przez:
-po stronie zachodniej - medresę Uług Bega, ukończoną w 1420 r.; rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV-XVII w.;
-po stronie wschodniej - medresę Szir Dar (dosł. Posiadająca Siłę Lwa lub Z Lwami; nazwa nawiązuje do unikatowego w świecie islamu zdobienia na fasadzie medresy – dwóch lwów), ukończoną w 1636 r.; budowla ta wyraźnie nawiązuje układem i wystrojem do medresy Uług Bega;
-po stronie północnej - medresę Tillja Kari (dosł. Pokryta Złotem; nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku: złoconych stiuków) z 1660 r.; budowla ta łączyła funkcje medresy i meczetu piątkowego.
(wikipedia.pl , polskieradio.pl, inne domeny publiczne)
